در بخش دهم به ادامه موضوع فناوری اطلاعات و ارتباطات یا ICT میپردازیم  . در این بخش می خواهیم با یکی دیگر از کاربرد های فناوری اطلاعات به نام بانکداری الکترونیک  آشنا بیشیم .

بانکداری الکترونیک در فناوری اطلاعات

در بخش دهم به ادامه موضوع فناوری اطلاعات و ارتباطات یا ICT میپردازیم  . در این بخش می خواهیم با یکی دیگر از کاربرد های فناوری اطلاعات به نام بانکداری الکترونیک  آشنا بیشیم .

همانطور که در جلسات گذشته گفتیم کاربرد های زیادی برای فناوری اطلاعات وجود دارد

•             تجارت الکترونیک (E-Commerce)

•             بانکداری الکترونیک (E-Banking)

•             دولت الکترونیک (E-Government)

•             آموزش الکترونیکی (E-Learning)

•             کار از راه دور (Teleworking)

 

بانکداری الکترونیک (E-Banking)

بانکداری الکترونیک (E-banking)، عبارت است بوجود آوردن امکاناتی برای کارکنان و مشتریان جهت ارائه خدمات بانکی با سرعت و کارایی بالاتر همچنین ایجاد فرآیند های بین شعبه ای و بین بانکی در سراسر دنیا.

با استفاده از بانکداری الکترونیک مشتری قادر خواهد بود تا بدون حضور فیزیکی در بانک در هر ساعت از شبانه روز امور مربوطه خود را از طریق اینترنت و به صورت الکترونیکی از درگاهی امن انجام دهد.

انواع مختلفی از بانکداری الکترونیک وجود دارد. در حال حاضر بانکداری موبایل و بانکداری اینترنتی گسترش بسیار زیادی دارند. با گسترش شبکه اینترنت و قابل دسترس بودن آن برای همگان، شیوه عرضه خدمات در بانک‌ها متحول شده است. هم اکنون در اکثر کشورهای پیشرفته، بانک‌ها خدمات آنلاین بانکی را برای مشتریان خود از طریق اینترنت فراهم آورده اند و مشتریان بدون نیاز به حضور در بانک، غالب کارهای بانکی خود را با اتصال به سایت بانک‌ها و با استفاده از کد مخصوص خود انجام می‌دهند.

این عوامل، زمینه‌ای را برای تسهیل انجام امور تجاری و خرید و فروش ایجاد نموده که منجر به افزایش رقابت بین مؤسسات بانکی و غیربانکی گردیده است.

این روش از بانکداری چون چتری فراگیر انواع مختلفی از روش‌های بانکداری مانند

•             بانکداری اینترنتی

•             موبایل بانک

•             تلفن‌بانک

•             دستگاه‌های خودپرداز

را شامل می‌شود.

 

تاریخچه بانکداری الکترونیک در جهان

نقطه آغاز بانکداری الکترونیکی در جهان به سال ۱۹۱۸ در آمریکا برمی‌گردد که اولین بار بانک‌های فدرال رزرو آمریکا برای انتقال پول از تلگراف استفاده کردند. همچنین در سال۱۹۷۰ اینترنت توسط متخصصین دانشگاهی، به منظور اشتراک دیتا، توسعه یافت و اولین نسل خود پردازهای بانکی در سال ۱۹۷۳ رواج یافتند. در سال ۱۹۹۳ اینترنت برای عموم مردم به خصوص تجار که امید به گسترش تجارت خود با استفاده از اینترنت داشتند، به محبوبیت رسید و تا سال ۱۹۹۴ که بانک‌ها شروع به کاوش در اینترنت برای استفاده از خدمات بانکداری آنلاین، کردند تنها ۲۴ بانک به شبکه اینترنت متصل شده بودند که با گذشت فقط یک سال ۸۰۰ بانک به این تعداد اضافه شد چرا که با گذشت زمان بانک‌ها متوجه شدند با استفاده از اینترنت می‌توانند تراکنش‌ها را با هزینه کمتری انجام دهند و از طرفی دسترسی به بازاهای جهانی، برای آن‌ها آسان‌تر بود.

 

تاریخچه بانکداری الکترونیکی در ایران

اگرچه مفهوم بانکداری الکترونیک و استفاده از آن، نسبتا جدید به نظر می‌رسد، اما استفاده از بانکداری الکترونیکی در ایران به دهه‌ها قبل باز می‌گردد. “بانک تهران” در سال ۱۳۵۰ با راه اندازی حدود ۱۰ خودپرداز در شعبه‌های خود اولین تجربه E-banking را به مشتریان بانکی ارائه کرد.

نقطه آغازین بانکداری اینترنتی در ایران به دهه ۵۰ با استفاده‌ی “بانک تهران” از چند دستگاه خودپرداز شروع شد. در اواخر دهه‌ی ۶۰ بانک‌های کشور به سیستم اتوماسیون بانکی و اینترنتی کردن ارتباطات خود توجه بیشتری نشان دادند و نیاز به یک سیستم یکپارچه که همه ی خدمات بانکی را از طریق پایگاه داده به صورت متمرکز، مدیریت کند، بیش از پیش احساس شد. بنابراین بانک‌ها به سوی سیستم فراگیر بانکداری(Core Banking) روی آوردند.

زیر ساخت‌های بانکداری اینترنتی یکپارچه و استفاده از خدمات نوین بانکی از  اوایل دهه ۷۰ شمسی  توسط دو بانک بزرگ کشور(بانک ملی ایران و بانک صادرات) آغاز شد و استفاده از دستگاه‌های خودپرداز و کارت‌های بانکی به شکل گسترده‌تر آغاز شد. شبکه شتاب تبادل اطلاعات بین بانکی در سال ۱۳۸۱ برای بهبود وضعیت فناوری و ارائه هرچه بهتر خدمات بانکی به صورت غیر حضوری شکل گرفت. در دهه ۹۰ نیز با توسعه و دسترسی به اینترنت برای عموم مردم، باعث ظهور ابزارهای جدید بانکی مانند “اینترنت بانک” و “همراه بانک” شد.

 

تعریف بانکداری الکترونیک

تعریف اول: بانکداری الکترونیک استفاده از فناوری‌های پیشرفته نرم‌افزاری و سخت افزاری مبتنی بر شبکه و مخابرات برای تبادل اطلاعات مالی به صورت الکترونیکی است که موجب عدم نیاز به حضور فیزیکی مشتری به شعب بانک‌ها می‌شود.

تعریف دوم  : در تعریفی دیگر بانکداری الکترونیکی عبارت از ارائه تمامی خدمات بانکی به صورت الکترونیک و از طریق واسطه های ایمن و بدون نیاز به حضور فیزیکی مشتری. بانکداری الکترونیک در واقع اوج استفاده از تکنولوژی انفورماتیک در جهت حذف دو قید زمان و مکان از خدمات بانکی است.

 

در زمینه بانکداری الکترونیک تعاریف گوناگون دیگری ارائه شده که از آن جمله می‌توان به تعاریف زیر اشاره کرد:

•             بانکداری الکترونیک عبارت است از: تمرکز بر کانال‌های توزیع جدید، ارائه خدمات اصلاح شده به مشتریان و استفاده از راهبردهای تجارت الکترونیک.

•             فراهم آوردن امکان دسترسی مشتریان به خدمات بانکی با استفاده از واسطه‌های ایمن و بدون حضور فیزیکی.

•             استفاده مشتریان از اینترنت برای سازماندهی، آزمایش و یا انجام تغییرات در حساب‌های بانکی خود و یا سرمایه‌گذاری در بانک‌ها و خدمات بانکی.

•             ارائه مستقیم خدمات و عملیات بانکی جدید و سنتی به مشتریان از طریق کانال‌های ارتباطی متقابل الکترونیکی.

خدمات بانکداری الکترونیکی به دو روش قابل ارائه است:

1-            بانکداری دوگانه (Brick and Click)

ترکیبی از بانکداری سنتی و بانکداری آنلاین، نوع جدیدی از بانکداری را به نام بانکداری دوگانه را تشکیل می‌دهد. بانک‌هایی(مانند اکثر بانک‌های امروزی) که خدمات به مشتریان را به صورت حضوری و هم در کنار آن خدمات اینترنتی مانند ارائه خدمات اپلیکیشن‌های بانکی و استفاده از اینترنت بانک‌ها را نیز ارئه می‌دهند جز بانک‌های دوگانه دسته بندی می‌شوند. این نوع از بانک‌ها با این رویکرد که هنوز بسیاری از کاربران امکان استفاده و یا دسترسی به خدمات اینترنتی را ندارند، به ارائه خدمات به مشتریان به صورت حضوری نیز می‌پردازند.

2-            بانک های مجازی (Virtual Bank)

بانک‌هایی که  هیچ شعبه فیزیکی برای مراجعه مشتری به صورت حضوری ندارند و تمامی خدمات بانکی را به صورت اینترنتی انجام می‌دهند بانک‌های مجازی نامیده می‌شوند. به نظر می‌رسد دنیای بانکداری به سمت استفاده از بانک‌های مجازی پیش میرود. نئو بانک‌‌ها را می‌توان نمونه‌ای از بانک‌های مجازی به شمار آورد.

بانکی است که صرفا تولیدات و خدمات خود را از طریق کانال های توزیع الکترونیکی بدون وجود شعبه انجام می دهند. اینگونه بانک ها به دلیل صرفه جویی هایی که از هزینه های غیرمستقیم (Over head) بهره مند می شوند معمولا سودی بالاتر از حد متوسط ملی آن کشور پرداخت می کنند و صرفا در اینترنت موجود می باشند.

 

به طور کلی می‌توان گفت خدمات بانکداری آنلاین در ۳ سطح قرار میگیرد و مشتریان قادر به دریافت خدمات بانک‌داری الکترونیک در این سه سطح هستند که هرکدام امکانات مختلفی دارند . این سه سطح عبارتند از:

•             اطلاع رسانی

•             تعاملی

•             تراکنشی

 

اطلاع رسانی (Notices):

ابتدایی‌ترین سطح در بانکداری الکترونیک، اطلاع رسانی است که در آن بانک‌ها اطلاعات مربوط به خدمات و عملیات بانکی جدید خود را به همراه اعلام مزایایی بانکداری جدید ، از طریق شبکه‌های اطلاع رسانی دولتی و خصوصی به عموم مردم معرفی می‌کنند.

تعاملی (Interactive):

در این سطح از بانکداری اینترنتی امکان انجام مبادله بانکی بین بانک و مشتری فراهم شده است. ریسک این سطح از بانکداری الکترونیکی نسبت به حالت سنتی بیستر است. در این سطح خدمات ارتباطی ، ابزار و وسایل امن برای کنترل دسترسی مشتریان به شبکه بانکی، مورد نیاز است.

تراکنشی (Transaction):

در این سطح از بانکداری اینترنتی که متناسب با نوع اطلاعات و ارتباطات شامل بالاترین ریسک می‌شود،  مشتریان بانک می‌توانند تراکنش‌های انتقال وجه، صدور چک، افتتاح حساب و .. را در سطح امنیت بالا انجام دهند.حوزه تراکنش نیاز به امنیت در سطح بالایی برای عملیات بانکی بدون خطر دارد.

 

 انواع بانکداری الکترونیک

صفحات وب (وب جهان گستر)

ساده ترین شکل بانکداری الکترونیک که به منظور نمایش اطلاعات پیرامون بانک و محصولات و خدمات آن می باشد از طریق شبکه جهان وب (وب جهان گستر) است. این صفحات امکان تعامل مشتریان و بانک را به منظور تبادل اطلاعات فراهم می آورد و همچنین وب به عنوان مکانیزمی برای رسیدگی به شکایات و پیشنهادهای مشتریان و به عنوان ابزاری به منظور توسعه ارتباطات تعاملی توسعه سیستم های فروش، توسعه خدمات جدید از قبیل پست الکترونیک و ... مورد استفاده قرار می گیرد. ماهیت تعاملی کانال های الکترونیکی ارتباطات، این امکان را فراهم می آورد که احتمال به خاطر سپاری اطلاعات و ماندگاری آن در حافظه افراد افزایش یافته و در نتیجه مشارکت و همکاری مشتری با بانک بهبود یابد.

بانکداری اینترنتی

بانکداری اینترنتی به معنی انجام تراکنش های بانکی و مالی به کمک اینترنت و تفاوت آن با سایر تراکنش های مالی شبکه های در نوع شبکه ای است که مورد استفاده قرار می گیرد، یعنی در بانکداری اینترنتی، اینترنت به عنوان شبکه گسترده جهانی مورد استفاده قرار می گیرد.

به طور کلی طیف وظایف مالی که از طریق اینترنت قابل دسترسی است، عبارتند از:

•             نمایش حساب ها و صورتحساب ها

•             صورتحساب های پرداخت

•             انتقال پول بین حساب ها

•             مشاهده ترتیب پردازش حساب ها

•             مشاهده تراکنش ها

•             ترتیب لیست چک ها.

 

بانکداری برمبنای فکس :

از اولین گام‌های بانکداری اینترنتی، بانکداری بر پایه فکس بود. این نوع از بانکداری توانایی ارائه صورت حساب بانکی را به مشتریان از طریق فکس ارائه کرد. امروزه با گسترش فناوری بانکداری، فطعا استفاده از بانکداری فکس رایج نیست.

بانکداری خانگی:

نوع دیگری از بانکداری الکترونیک، بانکداری خانگی و یا انجام امور بانکی از منزل است. در این نوع از بانکداری دسترسی به اطلاعات حساب ها و خدمات بانکی از طریق کامپیوترهای شخصی و با استفاده از یک مودم و یک خط تلفن به علاوه یک نرم افزار کاربردی مالی و یا بانکی صورت می پذیرد.

 تفاوت عمده ای که بین این نوع از بانکداری و بانکداری اینترنتی وجود دارد در نوع شبکه ها مورد استفاده می باشد. در مجموع بانکداری اینترنتی به عنوان زیرمجموعه بانکداری خانگی است.

 

خدمات بانکی مبتنی بر تلویزیون

در این روش با استفاده از تلویزیون های ماهواره ای ارائه اطلاعات حساب های مشتریان بر روی صفحه تلویزیون آنها ارائه می شود. در سال ۱۹۹۷ آزمایش های علمی متعددی در مورد ارائه خدمات بانکی به خانه مشتریان از طریق تلویزیون صورت گرفته است.

با به وجود آمدن تلویزیون های دیجیتالی و امکانات موجود در آن دامنه ارائه اینگونه خدمات به سرعت افزایش یافته است. امتیاز عمده این نوع خدمات در این است که نیازمند استفاده از کامپیوترهای شخصی نبود و این امر توسعه بازاری این نوع سیستم ها را تشویق می کند. دو نمونه از این بانک ها عبارتند از HSBC، LIYED.

 

بانکداری تلفنی (تلفنبانک)

در بانکداری تلفنی مشتریان قادر خواهند بود که عملیات مالی خودشان را از طریق تلفن انجام دهند که این خدمات به دو طریق انجام می گیرد

1.            بانکداری تلفنی مبتنی بر اپراتور انسانی

2.            بانکداری تلفنی اتوماتیک

در بانکداری الکترونیکی مبتنی بر اپراتور، یک فرد مسئول پاسخگویی و راهنمایی ارباب رجوع است که این امر به صورت شبانه روزی هزینه عملیاتی بالایی را در پی داشته و از کارایی و اثربخشی لازم برخوردار نخواهد بود اما در بانکداری الکترونیکی اتوماتیک این کار از طریق یک سیستم کامپیوتری پاسخگو انجام می گیرد.

در این روش، امکان انجام معاملات برای مشتریان از طریق تلفن فراهم می‌­شود.

سهولت استفاده از آن

در دسترس بودن

وقت­گیر نبودن

صرفه­جویی در زمان

از دلایل مهمی هستند که برخی از مشتریان استفاده از آن را ترجیح می­‌دهند.

 

دستگاه ‌های خودپرداز:

دستگاه ‌های خودپرداز، ترمینال‌های الکترونیکی هستند که هر فرد با داشتن کارت مخصوص می­‌تواند درطول شبانه­‌روز و با مراجعه به آن، امور بانکی خود را نظیر دریافت وجه نقد، انتقال وجوه بین حساب­‌ها و … را با استفاده از شماره شناسه شخصی انجام دهد.

 

بانکداری براساس شعبه‌های الکترونیکی

شعبه‌های الکترونیکی به وسیله بانک‌ها راه اندازی می‌شوند و به صورت ۲۴ ساعته به ارائه خدمات بانکی به مشتریان می‌پردازند. در این نوع بانکداری دخالت نیروی انسانی به عنوان کاربر ارائه خدمات بانکی به حداقل می‌رسد. از نمونه شعبه‌های الکترونیکی می‌توان به شهرنت‌های بانک شهر اشاره کرد.

 

موبایل بانک:

اخیراً بسیاری از بانک ها دسترسی مشتریان به اطلاعات مالی را از طریق تلفن همراه را فراهم آورده‌­اند. زیرا کاربران قادر به استفاده از آن در هر زمان و مکان، به سهولت و با سرعت خواهند بود.

 

بانکداری اینترنتی :

با توسعه اینترنت در دنیا و مزایای آن، خدمات مالی نیز از آن بهره گرفته­اند. بانکداری اینترنتی، به مشتریان این امکان را می­دهد که کلیه تبادلات بانکی خود را بدون استفاده از پول نقد، فقط با یک کلیک بر دکمه ماوس در منزل یا محل کار خود انجام دهند.

 

بانکداری مبتنی بر پایانه های فروش بر پایه خوان‌ها(POS)

با استفاده از دستگاه پوز یا سیستم نقطه‌ای فروش که در اکثر فروشگاه‌ها وجود دارند و جایگزین استفاده از پول نقد شده‌اند، مشتری می‌تواند با استفاده از کارت، برای خرید یا انجام خدمات پرداختی انجام دهد. از دیگر امکانات این دستگاها امکان گرفتن موجودی حساب و یا خرید شارژ و یا پرداخت قبوض اشاره کرد.

 

کارت‌های بانکی

 کارت‌های بانکی که در واقع کارت نقدی به حساب می‌آیند، مستقیما به حساب کاربران متصل هستند و در زندگی روزمره مورد استفاده قرار می‌گیرند. مشتریان برای خرید توسط کارت‌های نقدی، لازم است کارت را در دستگاه پوز(POS) بکشند که مبلغ به طور مستقیم از حساب آنها کم می‌شود.

 

کارت اعتباری

 کارت‌های اعتباری نیز مانند کارت‌های نقدی، کارت پرداختی است که به صورت قرض، داری امتیاز اعتباری که توسط بانک به درخواست مشتریان، صادر می‌شود. کارت اعتباری همان طور که از نامش پیداست مشتری را قادر می‌سازد تا سقف تایید شده از کارت استفاده کند و دارنده کارت متعهد می‌شود مبلغ را در مدت زمان معین با مقداری هزینه بازپرداخت کند.

 

فین‌تک”FinTech ” و  بانکداری الکترونیک

فین‌تک و بانکداری الکترونیک به هم گره خورده‌اند. خدمات مالی که به سرعت با تلفن همراه انجام  می‌شود، از دستاوردهای بانکداری الکترونیک می‌باشد که توسط شرکت‌های فعال در حوزه فین‌تک ارائه می‌شود. خدماتی که هم برای مشتری، هم برای متصدیان امور بانکی راحتی را به ارمغان می‌آورد. شرکت‌هایی که با پتانسیل بالا با استفاده از هوش مصنوعی و دیتا، به تحلیل و پردازش اطلاعات و افزایش بهروه وری می‌پردازند و تجربه متفاوتی از خدمات مالی را به کاربر هدیه می‌دهند.

 

فین تیک چیست؟

فین‌تک یا فناوری مالی به معنی کاربرد فناوری در ارائه خدمات مالی برای کارامدی به همراه سرعت در انجام امور است. در حال حاضر فین‌تک در فعالیت‌‌های مالی مانند مدیریت سرمایه گذاری‌ها، کنار گذاشتن شعبه‌های بانکی، انتقال پول و تخصیص چک با گوشی هوشمند، در صنعت پرداخت و… کاربرد دارد.

به واقع فین‌تک آمده تا با چابکی، روند انجام خدمات مالی  بهبود بخشد. از نمونه‌های موفق استفاده از فناوری فین‌تک می‌توان به زرین پال اشاره کرد، که در حوزه ارائه خدمات درگاه پرداخت به شرکت های فعال در حوزه فناوری مالی، برای پرداختی امن و مطمئن فعالیت دارد.

 

مزایا و معایب بانکداری الکترونیک

با توجه به رشد روز افزون استفاده از خدمات آنلاین بانکی، درکنار فواید بیشماری که این فناوری برای عموم مردم و بانک‌ها بوجود اورده است، دارای معایبی می‌باشد که نمی‌توان از آنها چشم پوشی کرد. در ادامه به بیان مزایا و معایب این تکنولوژی می‌پردازیم.

مزایا بانکداری الکترونیک :

مزایا بانکداری الکترونیک عبارت است از:

1.            جذب مشتری

2.            مدیریت اطلاعات

3.            کاهش هزینه پردازش معاملات

4.            هزینه تراکنش را برای بانک‌ها کاهش می‌دهد

5.            امکان دسترسی ۲۴ ساعته به حساب بانکی را برای مشتریان فراهم می‌کند

6.            امکان پرداخت دیجیتالی را فراهم می‌کند

7.            مشتریان برای انجام امور بانکی نیاز نیست حتما به شعبه بانک مراجعه کنند.

8.            صرفه جویی در زمان و هزینه و کاهش نیاز به تردد در شهر

9.            شفافیت و امکان رهگیری تراکنش‌ها برای بانک مشتری و نهادهای قانونی

10.         یکپارچگی سیستم بانکی

 

معایب بانکداری الکترونیک

امکان استفاده از اپلیکیشن‌های بانکی و اینترنت بانک برای همه به خصوص افراد مسن فراهم نیست.

امکان کلاهبرداری و هک حساب به دلیل ضعف‌های زیر ساختی و یا رفتار اشتباه مشتریان در افشای اطلاعات حساب

همه‌ی خدمات بانکی را نمی‌توان از طریق خدمات الکترونیکی انجام داد و صرفا نیاز به مراجعه حضوری دارند.

محدودیت دسترسی به اینترنت در بعضی نقاط

 

خلاصه و جمع‌بندی

بانکداری الکترونیک، تدارک و رساندن خدمات بانکی از طریق کانال‌های الکترونیکی مانند:

ماشین‌های خود پرداز(ATM)

بانکداری از طریق کامپیوتر‌های شخصی

بانکداری تلفنی

بانکداری خانگی و غیره می‌باشد

که موجب سهولت در دریافت خدمات می‌شود.

به طور کلی می‌توان گفت بانکداری الکترونیکی عبارت است از فراهم آوردن امکاناتی برای کارکنان در جهت افزایش سرعت و کارآیی آن‌ها در ارائه خدمات بانکی در محل شعبه و همچنین فرآیند‌های بین شعبه‌ای و بین بانکی در سراسر دنیا و ارائه امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری به مشتریان است، که با استفاده از آن‌ها بتوانند بدون نیاز به حضور

فیزیکی در بانک‌ها از طریق کانال‌های ارتباطی عملیات بانکی مورد نظرخود را انجام دهند.

در طول سه دهه اخیر صنعت بانکی در حوزه خدمات الکترونیکی در ایران مطابق با الگوها و استانداردهای بین المللی به شدت توسعه یافته است به گونه‌ای که امروزه درصد بالایی از خدمات بانکی به مشتریان از طریق موبایل بانک‌ها، اینترنت بانک و اپلیکیش‌های بانک، ارائه می‌شود و این مهم، راحتی در انجام ترکنش‌های بانکی را برای مشتریان به ارمغان آورده است. اما هنوز صنعت بانکداری تا رسیدن به بلوغ کامل در این حوزه  فاصله زیادی دارد. لزوم رشد و ارتقای بیشتر خدمات بانکی در حوزه‌های مختلف، آموزش تمامی افراد جامعه در جهت افزایش آشنایی با بانکداری الکترونیک می‌باشد.